درس 9

صفت بیانی   

هرگاه بخواهیم برای اسمی توضیحی بیاوریم ؛ مثلاً رنگ ، اندازه ، جنس و  .  .  . آن را بیان کنیم بعد از نقش‌نمای اضافه (کسره) از صفت بیانی استفاده می‌کنیم ، در این صورت یک گروه  اسمی شامل هسته  و صفت بیانی خواهیم داشت. درنمونه‌های زیر برای قلم(هسته) چند صفت بیانی آورده‌ایم . واژه های بعد از قلم،صفت بیانی هستند:          قلمِ  آبی  -  قلمِ  بزرگ  -  قلمِ  چوبی  -  قلمِ  خوب  -  قلمِ  زیبا  -  قلمِ  شکسته

صفت بیانی  معمولاً وابستۀ پسین است ؛یعنی بعد از هسته آورده می‌شود. 

توضیح 1 : به گروه اسمی شامل هسته  و صفت ، ترکیب وصفی می‌گویند.

توضیح 2 : اگر پس از هسته و نقش‌نمای اضافه ، کلمه‌ای غیر صفت بیانی (اسم یاضمیر) بیاوریم، به آن کلمه مُضاف‌ الیه می‌گویند. در این حال، مجموع هسته و مضاف‌الیه را ترکیب اضافی می‌گویند؛

مثال: قلمِ  معلم    ( در این مثال‌  قلم «هسته»  ، معلّم  «مضافٌ‌الیه»   و مجموع دو کلمۀ « قلمِ معلّم» ،  ترکیب اضافی است. ) 

 درس 10

جناس

جناس آن است که نویسنده یا شاعر ، کلماتی را بیاورد که دارای چند حرف هم جنس باشند، جناس انواعی دارد:

   الف – جناس تام:تمام حروف و حركات دو كلمه مانند یکدیگر است ، امّا معنی آن‌ها متفاوت .

        مثال : بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر             دیدی که چگونه گور بهرام گرفت

    ب - جناس ناقص حرکتی:دو کلمه فقط در حرکت‌ها با هم فرق دارند

        مثال: مَلِک را همین مُلک پیرایه بس/ که راضی نگردد به آزار کس

    پ –جنا‌س ناقص اختلافی : دو کلمه فقط در یک حرف با هم فرق دارند

        مثال : ای هدهد صبا به سبا می‌فرستمت/ بنگر که از کجا به کجا می‌فرستمت

    ت -جناس ناقص افزایشی : یکی از کلمه‌ها یک حرف بیشتر دارد

        مثال : ای نام تو بهترین سرآغاز / بی نام تو نامه کی کنم باز

           1- تشبیه                           

تشبیه آن است که کسی یا چیزی را از لحاظ داشتن صفتی به کسی یا چیزی دیگر مانند کنیم ، هر تشبیه چهار رکن دارد :

رکن اوّل کلمه ای است که آن را تشبیه می کنیم ( مشبّه ) .

رکن دوم کلمه ای است که رکن اوّل را به آن تشبیه می کنیم. ( مشبّهٌ به)

رکن سوم شباهت رکن اوّل و دوم است و معمولاً حذف می شود.( وجه شبه )

رکن چهارم کلماتی است که تشبیه را برقرار می سازد ؛ از قبیل: مانندِ ، مثلِ ، چون ، هم چون ، به سانِ و . . . ( ادات تشبیه )

گاهی رکن چهارم هم حذف می شود  .

مثال : پیراهن او   مثل   برف   سفید  است .    ←    تشبیه کامل                 

             1          4      2       3